Günümüz dünyasında hemen her konuda güvenlik gittikçe önem kazanmaktadır. Bu, kullandığımız ölçü aletleri için de geçerlidir. Güvenlik söz konusu olduğunda, bir ölçü aleti almak; hava yastıkları, ABS’si, özel çocuk koltukları, emniyet kemeri olan bir araç satın almaya benzer.

Güvenlik söz konusu olduğu için belirtilen özellikleri olmayan biraraç satın alarak tasarruf etmek hiç birimizin aklından geçmez. O halde bir ölçü aleti alırken göz önünde bulundurulması, ödün verilmemesi gereken güvenlik özellikleri nelerdir? Bu yazıda bunlar ele alınacaktır.

Bu tür güvenlik özellikleri, kullanılan bütün ölçü aletlerinden ziyade multimetreler, pensampermetreler için çok daha fazla göz önünde bulundurulmalır. Çünkü bu tip ölçü aletleri, değişik gerilim seviyelerinde ve sahada kullanılırlar. Günümüz enerji sistemlerinde kullanmakta olduğumuz sürücüler ve kesintisiz güç kaynakları gibi parazit yaratan yüklerden dolayı ani anlık değişmeler olur. Bu değişimler bazen binlerce volt ile ifade edilebilir seviyelere ulaşır. Hemen akla gelen önlem tesis geriliminden fazlaya dayanabilecek bir cihaz seçmektir. Peki gerçekte bu önlem işe yarar mı?

Pek öyle değil! Multimetrelerde güvenlik araştırmaları yapan mühendisler, sistemde varolduğu düşünülen gerilim değerinin bazen şebekedeki geçici rejimlerden dolayı çok büyük değerlere çıktığını ve bunun da kullanılan multimetreye zarar verebildiğini tespit etmişlerdir.

Örneğin; bazı durumlarda AG olarak adlandırdığımız 1000V’dan düşük şebekelerde gerilim şebeke ve yük etkilerinden dolayı oluşan pikler, atlamalar ile 4000V üzerine bile çıkabilmektedir.

Günümüz güç sistemlerinde yüksek gerilimli geçişlerin seviyesinin ve sıklığının artması, ölçü aletlerinde kullanılan güvenlik standartlarının katılaşarak artmasına neden olmuştur.

Bu tür standartlar, Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC International Electrotechnical Commission) tarafından hazırlanıp uygulamaya konmaktadır. Önceleri yıllarca IEC-348 olarak kullanılan ölçü aletlerindeki güvenlik standardı 1988 yılında daha katı olan IEC-1010-1 (IEC-61010-1) standardı ile değiştirilmiştir. IEC-348’e uygun olarak tasarlamış ölçü aletleri yıllarca güvenle kullanılmıştır. Yeni standardın getirdiği, daha yüksek seviyede güvenliktir.

IEC-1010-1 standardının güvenilik katagorileri, aşırı gerilimleri temel alır. Bu standart çerçevesindeki cihazlar; şebekeye olan uzaklıkları ve elektrik dağıtım sistemlerinde oluşan enerji geçişlerini bastırma yeteneklerine göre kategorize edilirler. Bu şekilde dört temel katagori vardır:

CAT IV: Birincil kaynak seviyesi olarak adlandırılır. Havai hatları ve yer altı hatlarını içerir. Şimdilik IEC-1010-1 kapsamı dışındadır.

CAT III: Dağıtım seviyesi olarak adlandırılır. Ana besleme ve dağıtım devrelerini tanımlar. CAT III devreleri en az bir transformatör ile besleme şebekesinden izoledirler.

CAT II: Portatif cihazlar, elektrikli ev aletleri gibi cihazları tanımlar.

CAT I: Haberleşme ve elektronik ekipmanlardaki sinyal seviyesini tanımlar.

Bu katagorilerle aşırı gerilim seviyeleri belirlenmiş olup, bu alanda kullanılacak test cihazlarının sahip olması gereken güvenlik seviyeleri de tanımlanmış olur. Cihazların katagorileri ve gerilim sınıflandırmaları dayanabilecekleri maximum atlama gerilimine göre belirlenir. Bu değerler aşağıdaki gibidir.

CAT II 600V 4000V atlama darbesi (transient peak)

CAT II 1000V 6000V atlama darbesi

CAT III 600V 6000V atlama darbesi

CAT III 1000V 8000V atlama darbesi

CAT III standardına uygun olarak tasarlanmış bir multimetrenin, CAT II standardına uygun olarak tasarlanmış multimetreden daha fazla enerjiye dayanabileceği (dolayısıyla daha yüksek korumaya sahip olduğu) aşikardır. Ayrımlar aynı sınıf içerisinde de yapılabilir. Örneğin; CATIII-1000V bir cihazın koruması, CATIII-600V olanından daha iyidir. Korumaları açısından cihazlar arası karşılaştırmalar yapmak durumunda olan kişilerin en zorlandıkları kısım; CATII-1000V cihaz mı yoksa CATIII-600V cihaz mı daha iyi korur? sorusu ile gündeme gelmektedir.

Bu durumda genel kural; şebekeye (kaynağa) yaklaşıyorsanız yüksek kategori numarası (yukarıdaki soruya göre CATIII ) seçmektir.

 

Belirli bir noktada oluşabilecek kısa devre akımı yüksek ise yüksek CAT numarasını seçmek yerinde olur.

Akla gelebilecek bir başka konu da fişinde CATII, içindeki elektroniğinde CATI olan evimizde kullandığımız birden fazla CAT seviyesine sahip cihazlardır. Bu durumda da doğru olan yüksek CAT seviyesine sahip cihazlar kullanmaktır.

Cihazların yukarıda anlattığımız kullanıcıyı korumaya yönelik özelliklerinin yanısıra, bir de kendilerini korumaya yönelik önlemleri de içermesi; onlarla uzun süre iş yapabilmemiz
anlamını taşır. O halde biraz da bu konuya değinelim.

Bilindiği gibi; bir multimetrenin bozulmasına neden olan en yaygın uygulamaların başında cihaza; ohm kademesinde gerilim uygulamak gelmektedir. Ama artık günümüz teknolojisi ile bu tür dalgınlık-hataların önüne geçilebilmiş ve 600-1000VAC/DC gerilim aralığında kendisini koruyabilen cihazlar üretilmiştir. Ancak bu tür korumalar sadece uygulanan gerilime karşıdır. Akla gelen ve yine çok sık rastlanan bir diğer cihaz arızalanmasına neden olan durum ise; cihaza yanlış kademede akım uygulanmasıdır.

Gelişen teknoloji ile artık bu problemin de üstesinden gelinilmiştir. Bu tip, akıma karşı olması gereken korumalar, elektronik olarak değil mekanik olarak alınan önlemlerle (örneğin; bazı firmaların ürettiği cihazlarda prob girişleri ancak komütatörün o konumunda açık olmakta-mA prob girişi sadece komütatör mA konumuna getirildiğinde açılmakta, diğer ölçümler esnasında hep kapalı-prob yanlışlıkla bile takılamaz durumdakalmaktadır) cihazların ömrünü uzatmakta bize yardımcı olurlar. Bu koruma yönteminde cihazın giriş terminalleri seçilen fonksiyona bağlı olarak mekanik olarak kapatılırlar. Yani gerilim kademesindeyken probları akım terminallerine bağlamak mümkün olmaz.

Alacağımız cihazları seçerken uygun CAT sınıfında seçmek bizi; elektronik ve mekanik korumalarının bulunması da cihazın güvenliğini sağlayacaktır.

Kaynak:petekteknoloji