Çarşamba, 18 Temmuz 2007
Günümüzde elektrik enerjisinin dağıtımı görevini yerine getiren dağıtım şirketlerinin geniş bir alanda yerine getirilen saha çalışmalarını maliyetlendirme ve arıza-bakım/onarım çalışmalarını analiz ederek,sonuçlarını sahaya yansıtma ve elektrik şebekesini iyileştirme,bunun sonucunda artık mevzuatın da bir gerekliliği olan elektrik kesinti sürelerini en aza indirme çabası(1*),bu çalışmanın ana amacıdır. ELEKTRİK DAĞITIM SEKTÖRÜNDE ARIZA – BAKIM YÖNETİM SİSTEMİ
Basri ATALAY ( basri.atalay@kcetas.com.tr ,İlçe İşletmeler Md.
Turgay GÜNEŞ ( turgay.gunes@kcetas.com.tr ,İlçe İşl.Koordinasyon Şefi)
Mustafa TAŞDEMİR ( Mustafa.tasdemir@kcetas.com.tr ,Bilgisayar Müh.)
Engin ÖZKAN ( engin.ozkan@kcetas.com.tr ,Stratejik Planlama Uzmanı)
1.GİRİŞ: Yapısı itibarıyla elektrik dağıtımı, geniş bir alanda yapılması gereken,TEDAŞ ın özelleştirme idaresine devri ile beraber yaşanılan özelleştirme sürecinde de,bu geniş alanda verilen hizmetin bir şekilde maliyetlendirilmesinin kaçınılmaz olduğu bir hizmet olarak önümüzde durmaktadır.Arıza-Bakım çalışmaları ,elektrik dağıtım şirketinin hizmet verdiği bölgenin tamamında,şehir merkezlerinden başlayarak tüm ilçe,belde,köy ve mezralarda yerine getirilmesi gereken kesintisiz bir çalışmadır.Arıza ve bakım/onarım amaçlı olarak sürekli saha çalışması yapan bu ekiplerin çalışmalarının maliyetlendirilmesi,şüphesiz görevli dağıtım şirketinin önümüzdeki dönemde mevzuatın da bir gereği olarak yapacağı ve her yıl EPDK na sunacağı tarife yapısının oluşmasında,gelir-gider hesaplarında,direkt olmasa bile endirekt olarak muhakkak yapılması ve çıktılarından yararlanılması gereken bir çalışmadır.Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş, 21 Elektrik dağıtım bölgesi içerisinde,18.dağıtım bölgesi olan Kayseri İlinde,elektrik dağıtımını üstlenmiş olup, yukarıda sıralanan gerekçelerle, 2005 yılı ortasından itibaren,arıza ve bakım onarım çalışmalarının,elektronik ortamda veritabanına kaydedilmesi amacıyla,bağlı İlçelerden bir tanesinde başlatmış olduğu pilot çalışmayı,2006 yılı içerisinde İl merkezi ve tüm diğer ilçelerinde yaygınlaştırmış ve 2007 yılında da düzenli raporlarla sonuçları değerlendirmeye başlamıştır.Burada;Kayseri İli ve İlçelerinde,Elektronik İş(E-İş) çalışması kapsamında uygulanmaya başlanan ve çıktıları alınan bu proje,adım adım incelenecektir.Genel arıza sistematiği takip edilmeye çalışılarak,yapılan çalışmanın daha kolay anlaşılmasına çalışılmıştır.İş süreçleri kapsamında,ciddi bir eğitim programlaması yapılmış,başlangıçta sedece Elektrik/Elektrik-Elektronik Mühendisleri ve İşletme Şefleri kapsamında başlatılan veri giriş ve analiz çalışmaları,süreçlerin gelişmesiyle beraber Tekniker-Teknisyen ve Ekip Şeflerine kadar indirilmiş,şu anda arıza ve bakım/onarım elemanlarının da veri girişi yapabildiği bir noktaya ulaşılmıştır.
2.ARIZA KAYITLARININ ALINMASI:Arıza girişlerinde,ilk yapılması gereken,daha önceki yıllarda arıza kayıt defterlerine kaydedilen arızanın,artık elektronik ortamda kaydedilmesidir.Arıza ihbarını yazılı ya da sözlü olarak alan işletme elemanı,arızanın yerini,tarifini,arızanın geliş zamanını,arızaya çıkılan zamanı ve ekip şefini bilgisayara kaydeder.Bu kısma arızanın künyesi denilebilir.Arıza Kayıt Defterleri ve Koltuk Ambarlarında kullanılan Malzeme Çıkış Defterleri aslında bu programın kullanılmaya başlanmasıyla beraber geçerliliğini yitirmiş fakat geçici bir süre daha teyit mahiyetli kullanımlarından sonra kaldırılmasında hiçbir mahsur kalmamıştır.
Tablo.1.Arıza Kayıtları Giriş Ekranı
3.ARIZA PARAMETRELERİNİN TANIMLANMASI: Sahada yapılan arıza ve bakım/ onarım çalışmalarında,iş süreçlerini ve arıza maliyet kalemlerini belirleyen üç ana unsur göze çarpmaktadır.Bunlar:1.Eleman (Sahada arıza veya bakım/onarım çalışmasını yapan ekibin üyesidir.)2.Alet (Arıza veya bakım/onarım çalışmasında kullanılan Araç ve ekipmandır. )3.Malzeme(Arızanın giderilmesi aşamasında veya bakım/onarımda kullanılan malzemelerdir.)
3.1.ELEMAN:Bir arızaya gönderilen ekip,bir ekip şefi nezaretinde genelde bir arızacı ve şoförden oluşur.Burada değişken,genelde arızacı sayısıdır.Ekipte göreve giden tüm elemanlar,sicil kodlarıyla çağrılarak,çalışma süreleri ile beraber bu alana kaydedilirler.Aşağıdaki arızada biri ekip şefi olmak üzere üç kişilik bir ekibin, bir saat süreli bir çalışma yaptıkları görülüyor.Oran kısmı,personel servisinden alınan,elemanın saatlik ücretini göstermektedir.Program,personel,ambar servisleriyle entegre çalışmakta olup,buralardaki malzeme,alet ve personel ücretlerini güncel değerleriyle almaktadır.İşletmelerde arıza girişleri yapabilen eleman sayısı her geçen gün artırılmış,buradaki yeni veri girişi yapan elemanlarla birlikte yaşanan hatalı iş emri girişleri ciddi bir takiple giderilmiş,tolere edilmiş ve standart bir noktaya ulaşılmıştır.
Uzun vadede kurulabilecek Şirket Performans Sistemi için buradan pek çok reel bilginin alınabileceği görülmüştür.
Tablo.2.Eleman Kayıtları Giriş Ekranı
3.2.ALET:Arıza çalışmalarında öncelikle ekibi arıza mahalline sevkeden araçlar,bu alanda plaka numaralarıyla çağrılmakta ve kaydedilmektedir.Tüm araçların saatlik maliyetleri,makine ikmal servisince bakım yönetim sistemine geçilmeden önce hesaplanarak,programa bu bedellerle kaydedilmişlerdir.Bunun dışında,yine arızada kullanılması muhtemel olan megger,multimetre,pensampetmetre,makas,hızar…v.s gibi aletler de bu alanda gösterilmektedir.Her arızada kullanılması muhtemel olan bir alet çantası tanımlaması yapılarak,buna Genel Alet Çantası adı verilmiş(GNL-ALET),bu alet çantası içerisine pense,tornavida,kontrol kalemi tanımlanmış ve her arızada bir kez girişi zorunlu tutulmuştur.
Tablo.3.Alet Kayıtları Giriş Ekranı
3.3.MALZEME:Arızanın giderilmesinde kullanılan her türlü malzeme,adlarıyla tanımlanarak bu alana girilmektedir.Tüm malzemelerin güncel birim fiyatlarını program,ambar servisiyle entegre çalışarak oradan almaktadır.Kullanıcı,sadece kullandığı malzemenin adını ve adedini girerek bu alanı kapatmaktadır.Koltuk Ambarlarında yaşanan en büyük sorun olan,çıkışı yapılan ve iş süreçlerinde kullanılan malzemelerin kontrol edilebilmesi sorunu çözülmüştür.Programa geçme aşamasında tüm işletme koltuk ambarlarının sayımı yapılarak,ambarlarda mevcut malzeme adetleri programa işlenmiş ve bu adetler ilgili İşletme Sorumluları tarafından takip edilmeye başlanmıştır.Arıza girişi esnasında aşağıdaki ekrana işlenen kullanılmış malzemeler,ambar adedinden otomatik olarak düşmektedir.Haftalık/Aylık/Altı aylık/Yıllık kullanılan malzeme cinsleri ve miktarları birkaç dakika içerisinde döküm raporlarından tespit edilerek,İşletmenin bir sonraki dönemde talep edeceği malzeme miktarlarını tespite yardımcı olabildiği gibi,genel malzeme satınalmalarında ve ambarlarda yaşanan uzun süreli atıl malzemenin azaltılmasında çözüm oluşturacaktır.
Tablo.4.Malzeme Kayıtları Giriş Ekranı
4.ARIZA KODLARI:Programın devreye alınması öncesinde,en ciddi çalışma arıza kodlarının belirlenmesi kısmında yapılmıştır.Altı aya yakın bir süre,değişik boyutlardaki arıza kodlamalarını arıza çalışanlarının kullanma performansları incelenmiş,yüzlerce arıza kodundan oluşabilecek kabarık bir listeden özenle kaçınılarak,kullanıcılar tarafından;en sade,en kolay ulaşılabilen bir arıza kod sistematiği geliştirilmeye çalışılmıştır.Arıza Kod Sistematiği oluşturulurken,Problemler-Sebepler ve Çözümler sıralaması takip edilmiş,Tablo.6 daki örnekte görüldüğü gibi,OG arıza problemi olan bir noktada 4 tane sebep sıralanmış ve çözümler kısmında da hangi çözümün bu arızada uygulandığı alan açılmıştır. Tablo.5 de, tanımlanmış beş adet ana arıza ve iş kalemi gözükmekte olup, Tablo.6 da ise Şebeke Arızalarının alt sınıfları ile beraber, problem-sebep ve çözüm sistematiği gösterilmiştir.
Tablo.5.Genel Arıza Kodları
Tablo.6.Detay Arıza Kodları Örnek Tablosu(Şebeke Arızaları)
5.ARIZA RAPORLAMA:Sahada giderilen arıza,yukarıdaki arıza kodlarından yaralanılarak programın Arıza Raporlama kısmında raporlanır.Bu alanda arızanın cinsi,sebebi ve uygulanan çözüm bilgisi verilmektedir.Aşağıda raporlanan arıza incelendiğinde,arızanın bir şebeke arızası olduğu,orta gerilimde kısa devre problemi yaşandığı,çözüm olarak da hattın kontrol edilmesinden sonra hat başına 25A orta gerilim sigortası takılarak enerjilendirildiği bilgisi elde edilmektedir.Hangi arızanın,hangi bölgede,aylık peryotlarda yüksek çıktığının tespiti yapılarak buna göre gerekli tedbir çalışmaları başlatılmaktadır.
Tablo.7.Arıza Raporlama Ekranı
6.SONUÇ RAPORLARI ve DEĞERLENDİRİLMESİ: 6.1.SONUÇ RAPORLARI:Kayseri şehir merkezinde ve 12 ilçede, 2006 yılı boyunca devam eden arıza girişleri,bu konuda ciddi bir veri oluşmasına ve 2007 yılı başından itibaren bu verilerin değerlendirilmesi,çözüm önerilerinin sahaya yansıtılması gereğini ortaya çıkarmıştır.Bu amaçla yapılan çalışmalarda,eleman,alet,malzeme ve arıza başlıklarını detaylandıran 15 adet döküm raporu hazırlanarak sisteme işlenmiş ve çalışır hale getirilmiştir.Herhangi bir ilçede görev yapan İşletme Şefi,istediği anda aşağıda başlıkları görülen bu raporların çıktısını alarak,personel,arıza,malzeme ya da alet etüdlerini yapabilmekte,buna göre gereken tedbirleri uygulamaya koymaktadır.
Tablo.8.Sonuç Raporları
6.2.SONUÇ RAPORLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ:Bu aşamada,bir arızanın maliyetlendirilmesinde 3 ana başlığı teşkil eden eleman,malzeme ve alet parametreleri ile beraber bir de arıza cins ve adetlerini veren toplu döküm raporlarından birer örnek incelenecektir.Burada,Kayseri İli,Bünyan İlçesinde (Program Kodu 4909343) 2007 Yılı,Mart ayı arıza girişleri incelenmiştir.
6.2.2.Alet İş Emri Özet Raporu:Bu raporla;lokasyon (yer) bilgisi girilerek,ilgili işletme bölgesinde çalışan araçların girilen zaman aralığı içerisinde toplam çalışma süresi ve kullanıldıkları iş emri sayısı izlenebilmektedir. Araçların saatlik ücretlerine göre maliyetlendirme yapılmıştır.Aşağıdaki raporda görülen,38 ND 762 plakalı araç,sepetli platform olup,arızalarda daha yoğun olarak kullanıldığı görülmektedir.
Tablo.10.Alet İş Emri Özet Raporu
6.2.3.Malzeme Analizi -Gruplu-:Bu raporda,yine lokasyon ve zaman aralığı girilerek,ilgili işletme koltuk ambarından çıkan malzeme adı,adedi ve maliyetleri kolaylıkla görülebilmektedir.Önemli raporlardan bir tane
sidir.İşletmenin aylık,6 aylık ya da yıllık malzeme talepleri buradan çıkarılabilecektir.
Tablo.11.Malzeme Analizi(Gruplu)
6.2.4.Arıza Analiz Raporu:Bir işletme bölgesini,arıza anlamında,belli zaman diliminde,en güzel inceleme imkanı sağlayan maliyet raporlarından bir tanesidir.Aşağıda da görüldüğü üzere,sözkonusu işletme bölgesinde,istenen zaman aralığında,hangi arızanın kaç defa yaşandığını,bu arıza gruplarındaki işçilik,malzeme ve alet maliyetleri ile beraber toplam maliyetleri de gösteren bir analiz raporudur. Bünyan İşletme Bölgesinde,2007 yılı Mart ayında,toplam 73 adet arıza giderilmiş olup,toplam arıza maliyetleri 4671,57 YTL olarak gerçekleşmiştir.En çok giderilen arıza, 31 adetle,Alçak gerilim arızaları olmuştur.
Tablo.12.Arıza Analiz Raporu
7.SONUÇ:2007 yılı başından itibaren genel dökümleri alınmaya başlanan bu raporların incelenmeye başlanması ile beraber,sahadaki elektrik dağıtım şebekesinde yapılması gereken revizyonlar daha net olarak görülmüş ve planlı bir şekilde üst yönetime rapor edilmeye başlanmıştır.İlk dönem değerlendirmelerinde göze çarpan iyileştirme önerileri şu şekilde sıralanmıştır:
Arıza Analiz Raporunda ve Malzeme Analizi Miktarsal Raporunda ; aydınlatma arızalarının yoğun olduğu,çalışma süresi ve toplam maliyetin bu arıza kodlarında yüksek geldiği,peryodik bakımların düzenli bir hale sokularak,eski armatür değişimi benzeri çalışmalarla desteklemek suretiyle sahadaki aydınlatma arızalarının azaltılması.n Orta gerilim sigorta buşonu malzeme birim maliyetinin yüksekliği ve arıza sıklığından dolayı,bu malzemede ve arıza grubunda ciddi maliyet gözükmektedir.Bilhassa yüklü hatbaşlarında sürekli sigorta attırmak yerine,direküstü kesici(Recloser) uygulamalarını dallı şebekede yaygınlaştırarak,Orta Gerilim Enerji Nakil Hatlarını ıslah etmek.
Malzeme analiz raporlarında,bez işçi eldiveni kullanım miktarı fazla gözüküyor.Genel İlçelerden edinilen intiba ve kullanılan malzeme miktarı gözönüne alınarak,daha kaliteli ve uzun süreli kullanılabilen eldiven satın alınmasında fayda olacağı düşünülmektedir. Asılsız İhbarlardan gelen maliyetleri düşürmek ve mümkünse sıfırlamak amacıyla,arıza ihbar kayıtlarını alırken,daha net bilgi ve adres alınmasına özen gösterilmesi,gerekli teyitlerin tam olarak alınmasından sonra arıza ekibinin arıza mahalline sevk edilmesi gereği gözlenmiştir.
Alet Malzeme Analiz raporlarında,bilhassa kiralık olarak çalıştırılan araçların saat ücretlerinin düşük olmasından dolayı,sepetli ve diğer şirket araçlarının zaruri olmadığı durumlarda, kiralık bu araçlarla çalışma yapıldığında toplam maliyetlerin yarı yarıya düşük çıktığı gözlenmiş olup,arıza çalışmalarında ekip görevlendirmeleri esnasında bu husus dikkatle takip edilmeye başlanmıştır. Personel İş Dağılımı raporunun tüm ilçe işletme şeflerimizce etkin olarak kullanımına geçilmesiyle hangi personelin kaç saat işe çıktığı takip edilmeye başlanmış,iş ve çalışma saatleri arasında ciddi farklar oluşmasına mahal verilmeden,tanımlı personellerimizde bu rapor sonuçlarına göre iş dağılımı dengelenmeye başlanmıştır.n 220W sodyum buharlı ampullerin düşük adet kullanılmasına rağmen birim malzeme maliyetlerinin yüksekliğinden dolayı,toplam maliyetinin fazla çıktığı,oysa 125W cıva buharlı ampul kulanımının buna göre çok daha reel olduğu,dolayısıyla çok zaruri yerler olmadıkça 125W cıva buharlı ampul kullanımının yaygınlaştırılması ve gerekmeyen yerlerde sodyum buharlı armatürlerin sökülerek cıva buharlı armatürlere dönüş yapılması.(Na Buharlı Ampul
fiyatı,Cıva buharlı ampulun 6 katı,tüketim miktarı da iki katıdır.)
Bir İlçe İşletmesi, yaptığı arıza analizlerinde;meydana gelen tenvirat (aydınlatma) arızalarında tek fazın gitmesi sonucunda diğer iki fazda meydana gelen gerilim yükselmesinden dolayı yanan kontaktörlerin önüne geçmek için bir dağıtım panosuna piyasadan 12 YTL’ye aldığı bir adet faz koruma rölesini monte etmiş ve şu ana kadar olumlu sonuç almıştır.Bu röleden maksat,panoda fazlardan birinde meydana gelen arıza durumunda komple aydınlatma devresinin enerjisiz kalmasının sağlanarak devre elemanlarının korunmasıdır.İlçelerimizde alçak gerilim dağıtım panolarında uygulanmaya başlanmıştır.Yapılan analizlerle elektrik dağıtım şebekesinin iyileştirilmesi çalışmaları devam edecek olup,bundan sonraki hedef,mevzuatla da önümüzdeki dönemde dağıtım şirketlerini yakından ilgilendirecek olan elektrik kesinti sürelerinin tespiti ve kayıtlandırılması çalışması(2*) olmalıdır.Hali hazırda çalışmakta olan programda bu kesinti süreleri arıza ekibinin işe başlaması ve iş bitim süreleri olarak gözüktüğü için net olarak tespit edilememekle birlikte,yapılacak çalışmalarla net olarak kesinti süresi tespit dönemine geçilecek ve bu kısım analizlerine de başlanılacaktır.
(1*) Müşteri hizmetleri merkeziMüşteri Hizmetleri Yönetmeliği Madde 28 — Dağıtım ve perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından, faaliyet konuları ile ilgili olarak arıza bildirimi, kaçak ve usulsüz elektrik enerjisi kullanım ihbarları, şikayetler ve benzeri konularda yapılan başvuruların cevaplandırılması için yirmidört saat kesintisiz hizmet verecek şekilde, yeterli donanım ve personele sahip müşteri hizmetleri merkezleri kurulur.
(2*)Hizmet Kalitesi ve Kesintisiz Hizmet SağlanmasıHizmet kalitesiMüşteri Hizmetleri Yönetmeliği Madde 11 — Dağıtım lisansı sahibi tüzel kişi, ilgili mevzuat uyarınca bölgesinde bulunan tüm müşterilere eşit taraflar arasında ayrım gözetmeksizin yeterli, kaliteli ve sürekli elektrik enerjisi sunacak şekilde hizmet verir.Elektrik kesintileriMüşteri Hizmetleri Yönetmeliği Madde 12 — Dağıtım lisansı sahibi tüzel kişi, Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinin 51 inci maddesinde tanımlanan mücbir sebepler veya lisansında yer alan özel mücbir sebepler ya da programlı kesintiler dışında dağıtım sistemini, kendisinden hizmet alanlara kaliteli ve sürekli elektrik enerjisi sağlayacak durumda tutmakla yükümlüdür.
8.KAYNAKÇA:Elektrik Piyasası Müşteri Hizmetleri YönetmeliğiElektrik Piyasası Lisans YönetmeliğiKayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş,E-İş Projesi