Aydınlatmada Malzemenin Önemi Nedir

İnsanoğlu, var olduğundan beri çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak  için  bir arayış içine girmiştir. Bu  arayışlar ilk önceleri  önemli  ihtiyaçlarından  biri  olan  barınma  sorununu    çözebilmek  amacıyla  mağaralara  sığınmakla başlamıştır. İnsanlar  sonraları ateşi bularak ilk ışıkla tanışmışlardır

Ateşin bulunması, insanoğlunun ilerlemesi açısından çok önemlidir. Barınma problemlerini çözen insanlar ateşin bulunmasıyla bir çok malzeme üzerinde değişik teknikler uygulayarak icatlar yapmışlardır.

 

Yapılarda    kullanılan    malzemelerin    çeşitliliği    ve    kullanım    alanlarının    farklılığı,    bu    malzemelerin  aydınlatılmasında farklı uygulamalar yapılmasına neden olmaktadır. Örneğin; dokulu yüzeyli   bir malzemeyle kaplı  mekanların  aydınlatılmasıyla  düz   yüzeyli  bir  mekanın  aydınlatılması  aynı  olmamaktadır.  Malzemenin cinsine  göre  aydınlatma,  mekanın  fonksiyonunu  ve  sıcaklığını  arttırmak  açısından  oldukça    önemlidir.  Bu nedenle  yapılarda  kullanılacak  malzemenin  seçimine  dikkat  edildiği  gibi  aydınlatmada  kullanılan  elemanlara  dikkat edilmesi gerekliliği  ortaya çıkmaktadır.
 

Anahtar Kelimeler: Malzeme Aydınlatma ve Yansıtma

 

1.Giriş

Aydınlatma eski çağlardan beri, insanların en önemli gereksinimlerinden biri olmuştur. Önceleri gaz lambasıyla ya da mum ışığıyla aydınlatma gereksinimlerini karşılayan insanlar elektriğin icat edilmesinden sonra tüm mekanlarında elektriği kullanmaya başlamışlardır. Mekanların aydınlatılması sırasında, mekanlarda kullanılan

malzemenin cinsine ve malzemenin yansıtma özelliğine dikkat edilmelidir. Özellikle yoğun olarak çalışılan mekanlarda aydınlatma oldukça önemlidir. Değişik amaçlarla tasarlanmış mekanların işlevlerine göre uygun malzemeyle yapılmış olması, bu mekanlardaki malzeme ve aydınlatmanın uyumlu birlikteliği, aydınlatılacak mekanın işlevine göre kullanılmasını sağlamakla birlikte, bu mekanı kullanacak insanlar üzerinde olumlu etki

bırakacaktır. Ayrıca mekanlarda kullanılacak malzeme ve aydınlatma birlikteliğinin iyi olması, mekanların doğru ve sağlıklı aydınlatmasında kolaylık sağlayacaktır.

 

2.Aydınlatmanın Tanımı Ve Şekilleri

Mekanları ve içinde bulunan nesneleri gerçek büyüklükleri ve doğal renkleri ile fark edilmemiz için, doğal ve yapay aydınlatma araçları ile nesnelerin üzerine ışık göndererek görmemizi sağlayan sistemlere aydınlatma denir [1].

Aydınlatmanın amacı; belli bir aydınlık düzeyi elde etmek değil, iyi görme koşullarının sağlanmasıdır. Bu nedenle aydınlatma türlerinin aydınlatılacak mekan ya da nesnelerde iyi seçilmesi gerekmektedir [2].

Bölgelik aydınlatmanın ön plana çıkarılması için yapılan aydınlatma düzeyinin, genel aydınlık düzeyinden en az üç kat daha fazla olması gerekmektedir [3].

 

Mekanların aydınlatılmasında ;

A. Doğal Aydınlatma

B.Yapay Aydınlatma olarak iki aydınlatma

sisteminden yararlanılmaktadır.

 

 

Mekanlar ve nesneler için aydınlatmalar, aydınlatma gereksinimlerine göre iki şekilde aydınlatılmaktadır. Bunlar;

I. Genel Aydınlatma; Mekanlardaki aydınlıkdüzeyinin, mekanın tüm bölümlerine eşdeğer biçimde dağıtılmas
ının sağlanması amacıyla yapılan aydınlatmadır.

II. Bölgesel (Bölgelik) Aydınlatma; Mekan içinde belli bir bölgenin yüksek aydınlığa gereksinim olması ve bu bölgenin vurgulanması amacıyla yapılan aydınlatmadır. Bölgelik aydınlatmaların yapıldığı mekanların bütününde, aydınlık düzeyi iyi seçilerek genel aydınlatma yapılmasına da dikkat edilmelidir.

 

A. Doğal (Günışığı) Aydınlatma Sistemleri;

Bu aydınlatmanın ana kaynağı gün ışığıdır.Mekanların doğal (günışığı ile) aydınlatılması, pencereler ve bazı durumlarda çatıdan gelen ışık yardımıyla sağlanmaktadır. Malzemenin cinsi ne olursa olsun, doğal aydınlatmanın doğru yapıldığı mekanlarda ışıksızlık (aydınlatma) problemi yaşanmaz. Günümüzde doğal aydınlatmanın tüm özelliklerini bünyesinde tutan bir aydınlatma elemanı henüz bulunmamaktadır. Bu nedenle,

gözü yormaması gibi üstün özelliği ile de mekanlarda mümkün olduğunca doğal aydınlatma tercih edilmelidir [4].

B. Yapay Aydınlatma Sistemleri;

Aydınlatma işlevinin gün ışığı dışında çeşitli aydınlatma elemanlarıyla sağlanmasıyla gerçekleştirilen aydınlatmadır.Aydınlatma şekli; Aydınlatma araçlarından çıkan ışığın, aydınlatılacak yüzeye hangi oranda

yollandığının belirlenmesidir. Bu nedenle aydınlatmalar üç şekilde olmaktadır.

1. Dolaysız Aydınlatma; Aydınlatma araçlarından çıkan ışığın %90-100 oranında, doğrudan aydınlatılacak düzleme yollayan aydınlatma şeklidir. Dolaysız aydınlatmalarda keskin sınırlar ve sert gölgeler elde edilmektedir. Dolaysız aydınlatmalara en önemli örnek olarak spotlar verilebilir. Özellikle hacimli sanat eserlerinin aydınlatılmasında bu aydınlatma şekli uygulanmalıdır. Örneğin; heykel sergilerinde hacim ve gölgeler, bu aydınlatmayla belirgin olacaktır. Ancak spot uygulamaları resim ve posterlerde kullanılmamalıdır.

2.Yarı Dolaysız Aydınlatma; Işığı %60-90 oranında, aydınlatılacak düzleme yollayan aydınlatma türüdür.

Bu aydınlatma şekline tavan aydınlatmaları örnekolarak verilebilir.

3. Karışık Aydınlatma; Aydınlatılacak düzleme ışığın %40-60 oranında doğrudan yayılmasını sağlayan aydınlatma şeklidir. Karışık aydınlatmalara tavan ve duvar yansıtıcıları örnek olarak gösterilebilmektedir.

 

3. Mekanlarda Kullanılan Malzemelere

Göre Uygun Aydınlatma Tekniklerinin

Kullanılması

Aydınlatma tekniği; Mekanlarda iyi görsel sonuçlar ve iyi bir ışık ortamı sağlayacak biçimde belirlenmiş

kurallara uygun olarak, değişik ışık kaynaklarından (doğal ve yapay aydınlatma elemanları) yararlanma

ilkesine dayanmaktadır. Mekanlarda iyi bir aydınlatma gerçekleştirilmesi için dikkat edilmesi gereken

hususlar;

• Aydınlatma yapılacak mekana uygun bir aydınlatma düzeyi seçilmelidir. Örneğin, büroların aydınlatılmasında aydınlatma düzeyi yüksek aydınlatma gerekli olmasına rağmen, konutlarda özellikle yatak odalarında

bu aydınlatma düzeyi daha düşük olabilmektedir.

• Mekanlarda kullanılan malzemenin biçim ve ayrıntılarının algılanabilmesi için, ışık yönelimi sağlanmalıdır.

Mekanlarda bulunan duvar ve tavan ya da diğer yüzeylerin kirlenmesi ile bu yüzeylerin görünümünde azalmalar meydana gelmektedir. Bu azalmalar aydınlatma şekline bağlı olarak, bu yüzeylerdeki ışık oranı yükseldikçe, yani aydınlatma şekli dolaysızdan, dolaylıya doğru değiştikçe aydınlatmadan verimli bir şekilde yararlanılamamaktadır. Bu nedenle tavan ve duvar gibi yüzeylerin temizliğine dikkat edilmelidir. Normal ve kirli yüzeyler için yıllara bağlı ışık yansıma azalmaları Ek 1 ‘deki Tablo 1 de gösterilmiştir [5].

• Işık etkinliği ve verimliliği yüksek aydınlatma gereçleri kullanılmalıdır.

• Mekanlarda kullanılan malzemelerdeki renk sıcaklığına uygun olan aydınlatma elemanlarından yararlanılmalıdır

• Mekanların tavanlarında kullanılan malzemenin yansıtma ile, buradaki lambaların yaratacağı göz kamaştırma

özelliklerine dikkat edilmelidir.

• Kamaşmalar iki şekilde olmaktadır. Direkt kamaşma ve yansımalı kamaşma şeklindedir.Direkt kamaşma; uygunsuz ve yanlış monte edilen armatürlerin neden olduğu aşırı parıltıdan kaynaklanmaktadır. Kamaşma

limiti, armatürden başlayan huzmenin yayılım açısı 45o’deyken kritik duruma gelmektedir. Direkt kamaşma örneği Şekil 1de gösterilmiştir.

Image 

 

Şekil 1. Direkt Kamaşmanın MeydanaGelmesi[6].

 

Yansımalı kamaşmada ise, gün ışığından kaynaklanan, lambaların veya armatürlerin meydana getirdiği yansımaları ile mekanlarda kullanılan malzemelerin (özellikle parlak yüzeyli malzemelerin) yansımasından oluşmaktadır.

 

Yansımalı kamaşma Şekil 2 de gösterilmiştir.

Image

 

Şekil 2. Yansımalı Kamaşmanın Meydana Gelmesi [6].

Aydınlatma teknikleri düşünülürken, doğal ışığın gün içindeki değişmeleri göz önünde bulundurulmalıdır. Doğal ışığın aydınlatma eğiliminin gün boyunca değişim göstermesinden dolayı özellikle yoğunluğu fazla olan mekanların aydınlatılmasında yapay aydınlatma tercih edilmelidir.

 

4. Malzemelerin Yansıtma

Çarpanına Göre Aydınlatma Tercihlerinin

Belirlenmesi

Yansıtma faktörü (çarpanı); yüzey üzerine düşen ışığın yansıma oranını belirtmektedir. Aydınlatma sistemi planlamasıyla yüksek yansıtmalı malzeme ve renk kullanılan mekanlar, daha verimli aydınlatılmakta ve düşük yansımalı odalardan daha geniş ve sıcak görünmektedir.Bu nedenle, mekanlarda aydınlatma yapılmadan önce malzemenin yansıtma özelliğinin iyi bilinmesi gerekmektedir.

Mekanlarda kullanılan malzemenin doku özellikleri ve yansıtma niteliğine göre aydınlatmanın yapılmaması,

mekanın işlevinin yanlış algılanmasına ve rahatsız bir ortam oluşmasına neden olmaktadır. Örneğin parlak

yüzeyli malzeme kullanımlarındaki yansıma ile donuk yüzeylerdeki yansıma kesinlikle aynı olmamaktadır.

Bu nedenle aydınlatma yapılırken malzemelerin yansıtma niteliklerine dikkat edilmelidir. Mekanlarda

kullanılan bir çok malzemenin yansıtma niteliği değişmektedir. Bazı malzemelerin yüzeylerinin

yansıtma niteliği Şekil 3 de gösterilmiştir.

 

Yansıtma çarpanı, yüzey üzerine düşen ışığın yansıma oranıdır. Bu nedenle mekanlarda kullanılan malzemelerin renklerine ve dokularına göre yansıtma faktörleri değişmektedir. Bir iç mekanda, görme olayına konu olacak nesnelerin bulunmadığı doğrultulara giden ışık, bu doğrultularda rastladığı yüzeylerde belli oranda yutulur ve belli oranda yansır. Bu yüzeylerden yansıyan ışık çevre görünürlüğünü oluşturur, yutulan ışık ise gereksiz

harcanmış olur.Yüzeylerin yansıtma çarpanları, aydınlatma literatüründe tablolar halinde verildiği gibi,

karşılaştırma yolu ile, ya da ölçme aletleri ile belirlenebilir. Tablo 2’de, değişik yüzeylerin yansıtma çarpanlarından bir kaç örnek verilmiştir.

Image

Şekil 3. Yüzeylerin Durumlarına Göre Yansıtma Nitelikleri[7]

Tablo 2. Bazı YüzeylerinYansıtma Çarpanları [8]

Yeni beyaz badana                            0.80 – 0.85

Çok açık renkli yüzeyler                     0.65 – 0.75

Açık renkli yüzeyler                             0.45 – 0.55

Orta koyulukta yüzeyler                      0.25 – 0.35

Koyu renkli yüzeyler                           0.10 – 0.20

Siyaha yakın koyu yüzeyler               0.05 – 0.08

 

Belli bir nesne ya da küçük bir bölgenin aydınlatılması durumunda da belli ve hesaplanabilir bir minimum

çevre görünürlüğü gerekir. Bu görünürlüğün sağlanması, ve bu yüzeylerden yansıyan ışıktan, yararlı alana düşecek olan oranın da büyük olabilmesi için, bu yüzeylerin açık renkli olması gerekir.

Yüzeylerin açık renkli olması ile, yansıma yoluyla yararlı alana düşecek ışık ta aynı oranda artacaktır.

Ayrıca, bu yüzeylerde ışığın ard arda yansıması, yani yansışması ile oluşacak yayınık ışık, aydınlığın

niteliğini de olumlu yönde etkileyecektir.

İç mekanlardaki büyük yüzeyler (özellikle tavan ve duvar yüzeyleri) mutlaka açık renkli olmalı, koyu renkli yüzeyler olabildiğince küçük tutularak, ışığın yüzeylerde gereksiz harcanması önlenecektir. Aydınlatmanın planlanmasında, yüksek yansıtmalı malzeme ve renk kullanılan mekanlar, düşük yansıtmalı malzeme ve renk kullanılan mekanlara göre daha verimli aydınlatılmakta ve diğer mekanlara göre daha geniş ve sıcak  görünmektedir. Mekanlarda kullanılan bazı malzemelerin ve renklerin yansıtma çarpanları Tablo 2 de gösterilmiştir.

 

 

Tablo 3. Yapı Malzeme ve Renklerinin Yansıtma

Çarpanı [6]

Image 

 

Mekanların aydınlatılması aşamasında, mekandaki malzemelerin cinsine ve dokusuna da dikkat edilmesi

gerekmektedir. Bazı malzemelere göre aydınlatma – malzeme ilişkisi incelenecek olursa;

• Donuk yüzeyli malzeme kullanılmış mekanların aydınlatılmasında, bu yüzeylere gelen ışık dağınık olarak yansıtıldığı için her doğrultuda kolaylıkla algılanabilmektedir. Bu tür yüzeylerin açık ya da koyu olması yüzeye

gelen ışığın az veya çok yansımasını sağlamaktadır.

• Mekanlardaki kullanılan malzemelerin, istenilen algılanma tercihlerine göre aydınlatılmasının yapılması gerekmektedir.Malzemeleri aydınlatmada, malzemenin dokusuna, rengine v.b dikkat edilmediği

durumlarda, tasarımcının mekana renk ve ahenk vermesi düşüncesiyle kullanmış olduğu malzemenin taşımış olduğu dokusal özellik yansıtılamamış olacaktır. Malzemeler aydınlatılırken, malzemenin yüzeyine dikkat

edilerek ışığın verilmesi oldukça büyük önem taşımaktadır. Mekanlarda özellikle duvarlar baskın bir görünün durumundadır. Duvarda kullanılacak malzemeye uygun aydınlatma yapılması, bulunduğu mekana sıcaklık

katacaktır. Örneğin, mekanın tasarımında sıvasız tuğla duvarın kullanıldığı durumlarda, tuğlanın mekanda derinlik sağlayacak ve dokusal özelliği ile belirgin olacak şekilde yansıtılması düşünülerek aydınlatmanın

yapılması sağlanmalıdır. Çünkü malzemedeki yüzey, ışığın önden ve üstten yapıldığı durumlarda farklı algılanmaktadır.Aydınlatmanın önden yapıldığı durumlarda malzemenin dokusal özelliği hiçbir şekilde

görünmemesine rağmen, üstten aydınlatılan durumlarda malzemenin tüm özellikleri yansıtılmaktadır. Tuğla duvarın önden ve üstten aydınlatılması sonucu oluşan, algılama farkı Şekil 4 ve Şekil 5 de çok açık bir şekilde görülmektedir.

Image

 

Şekil 4. Malzemenin Önden Aydınlatılması

Image

 

Şekil 5. Malzemenin Üstten Aydınlatılması

• Dokulu yüzeylerde ise, aydınlatma sırasında gelen ışığın yönünün iyi tayin edilmesi gerekmektedir.Yukarıdaki tuğla duvar örneğinde de olduğu gibi, aydınlatılacak mekanda malzemenin dokusal özelliğinin belirgin olmasının istenildiği durumlarda ışığın üstten, belirginliğin istenilmediği durumlarda ise, ışığın önden verilmesi

sağlanmalıdır. Dokulu yüzeyin aydınlatılmasını gösterir her iki aydınlatma Şekil 6 ve Şekil 7 de gösterilmiştir.

Image

 

Şekil 6. Dokulu Yüzeylerin Önden Aydınlatılması

Sonrası Görünümü

Image

Şekil 7. Dokulu Yüzeylerin Üstten Aydınlatılması

Sonrası Görünümü

• Son yıllarda gelişen teknolojiye uygun olarak geliştirilen yapı tasarımlarında mekanlarda farklı malzemelerin kullanılması, aydınlatma elemanlarının da bu tasarımlara uygun üretilmesini sağlamıştır.

• Mat nesneler üzerlerinde oluşturulan aydınlık ile görünür duruma gelirler. Parlak nesneler ise üzerlerinde oluşan çevre görüntüleri ile birlikte algılanırlar. Bu nedenle mat ve parlak yüzeyli malzemelerin kullanıldığı

mekanlarda bu özelliklere dikkat edilmelidir.

• Özellikle büyük mekanlarda aydınlatmanın etkili, ancak hissedilmeden sağlandığı elemanlar olan projektör ve reflektörler yaygınlaşmaya başlamıştır. Kullanılan bu aydınlatma sisteminde ışığın hangi yönden

geldiği anlaşılmamaktadır. Aydınlatılması yapılacak mekanların, duvarlarına monte edilerek kullanılan bu sistem, geniş ve büyük açıklıklı mekanlar olan, alışveriş merkezleri, tren istasyonları, hava limanlarında sıklıkla tercih edilmektedir. Bu mekanlarda kullanılan projektörler ve reflektörler aydınlatmada optimum sonuç sağlamakla birlikte, mimaride kullanılan cam, metal ve beton gibi malzemelere teknik olarak uyum göstermektedir. Reflektörler ise, kullanıldığı mekanlarda ışığın istenilen bölgeye göre yansıtılmasını sağlamaktadır.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Bir yapının tasarımında kullanılan malzeme seçiminin, o yapının işlevine uygun olarak kullanılmasında

önemli olduğu kadar, yapıyı doğru olarak aydınlatmanın da yapı ve yapıda kullanılan malzeme açısından büyük etkisi bulunmaktadır.

Yapıdaki mekanlarda kullanılan malzemelerin yansıtma niteliği, yansıtma faktörü araştırıldıktan sonra, aydınlatmanın yapılması gerekmektedir. Ayrıca aydınlatılacak mekanların renk, doku ve büyüklüğüne uygun olarak aydınlatma elemanları seçilmelidir.Mimaride mekan, malzeme ve aydınlatma aynı çizgide düşünülmelidir. Bu üç öğenin işlevselliğinin yüksek olması mekanı ve kullanıcıları olumlu yönde

etkileyecek ve bu mekanları kullanacak kişilerin verimliliğini arttıracaktır. Mekanların aydınlatılmasında, çağdaş aydınlatma tekniğinin olanaklarından yararlanılarak, mekanların işlevlerine göre maksimum düzeyde kullanılması sağlanmalıdır. Ayrıca burada kullanılacak aydınlatma elemanlarının ekonomikliği de göz önünde

bulundurulmalıdır.

 
KAYNAKLAR

[1]. YALMAN, Y., TMMOB Elektrik Mühendi
sleri

Odası Mersin Şubesi

[2]. SİREL, Ş.,1991, Sistem Dekor Dergisi sayı:1 s.12

[3]. SİREL, Ş.,1992, Aydınlığın Niteliği Kitapçığı.

[4].TAŞPINAR, A.S.,1977, Mimaride Gün Işığı

ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları s.15

[5]. SİREL, Ş.,1991, Aydınlatmada Enerji Kaybı

Kitapçığı

[6]. Lumina Aydınlatma Rehberi s 9-19

[7]. ŞEREFHANOĞLU,SÖZEN, M.,Aydınlatma

Teknik ve Estetik” Arrademento Mimarlık

Dergisi Sayı 2001 / 5 s.116

[8]. SİREL, Ş.,1997, Aydınlatma Tasarımında

Temel Kurallar Kitapçığı

 NURSEN IŞIK

Posted in Uncategorised.

Bir cevap yazın