Yüksek gerilim Koruma Elemanları nelerdir
Yüksek gerilim şalt tesislerinde, enerji nakil hatlarında (ENH), yüksek arıza
akımlarının ve gerilimlerinin meydana getireceği ısı ve diğer olumsuz etkilere karşı
koruyucu görevi yapan devre elemanlarıdır. Koruma görevi yapan devre elemanları
şunlardır;
Ø Yüksek gerilim NH sigortaları
Ø Parafudurlar
Ø Kuşkonmazlar
Ø İzolatörler
Ø Paratonerler
Ø Koruma röleleri
Ø Yüksek gerilim NH sigortaları
Sigorta, üzerinden aşırı akım geçtiğinde devreyi açan bir eleman olarak tanımlanır.
Güç trafoları, dağıtım trafoları ve bazı durumlarda da hatları korumakta kullanılırlar.
Yüksek gerilim şebekelerinin herhangi bir noktasında meydana gelen arıza, arızalı işletme
elemanı üzerindeki koruma elemanı tarafından ortadan kaldırılmalıdır. Sistemin diğer
kısımlarının çalışmaya devam etmesini sağlayan koruma elemanlarına NH sigortaları denir.
Ø Parafudurlar
Yüksek gerilim tesislerinde hat arızaları, yıldırım düşmeleri ve kesici açması gibi
manevralar sonucu meydana gelen aşırı ve zararlı çok yüksek gerilim şoklarının etkisini
önleyen koruma elemanıdır. Ayrıca iletim hatlarında oluşan yürüyen dalgaların tahrip
etkisini önleyen cihazlardır.
Parafudurlar emniyet subabı gibi çalışırlar. Aşırı gerilim dalgalarını toprağa aktarır.
Yüksek gerilim iletkeni ile toprak arasına bağlanır. Parafudur bir direnç ile buna seri bağlı
bir ark söndürme elemanından oluşur.
Ø Kuşkonmazlar
Yüksek gerilim enerji nakil hatlarını taşıyan direklerde bulunan traverslerdeki
izolatörlerin bağlantı yerinin üst kısmına kuşların konması veya yuva yapması istenmez. Bu
nedenle traverslerin bu kısmına kuşların konmaması için bir kuşkonmaz malzemesi montaj
edilir ve arası çapraz şekilde galvanizli ince bir bağlama teli ile bağlanır.
Ø İzolâtörlerin Korunması
İzolatörler hava hattı iletkenlerini direklere tespit etmeye yarar. Yüksek gerilim hava
hatlarında kullanılan izolatör zincirinde koruma elemanları yoksa gerilim dağılımı düzgün
değildir. Genel olarak yüksek gerilim hattının bağlandığı izolatör elemanına en büyük
gerilim, ortadaki elemana en küçük gerilim ve topraklı uca bağlı olan elemana da biraz
daha fazla gerilim düşer.
Ø Paratonerler
Paratoner, yıldırımı tehlikesizce toprağa ileten koruma tesisatıdır. Yıldırım düşen
yerde büyük zararlar oluşur. Bu nedenle, yüksek yapılara, elektrik santrallerine, tarihi
eserlere, köprülere paratoner tesisatı yapılarak buralar yıldırıma karşı korunur.
Paratoner ile parafuduru karıştırmamak gerekir. Parafudur genel olarak akım taşıyan
elemanları, yüksek gerilimden, mesela yıldırımdan koruyan elemandır. Paratoner ise binaları, büyük işletmeleri, köprü, kule, minare, elektrik santralleri ve benzeri yapıları
yıldırımdan korumak amacıyla kullanılır.
Ø Koruma Röleleri
Santraller, şalt merkezleri, trafo postaları, yük dağıtım merkezleri ve benzeri yerlerde,
ortaya çıkan arızaları haber veren önleyen veya zararsız duruma getiren çeşitli röleler ve
bildirim sistemleri vardır. Santrallerde alternatörler, enerji iletimi ve dağıtımı devrelerinde
kullanılan transformatörler ve diğer devre elemanları aşırı akım, yüksek gerilim, ısınma, toprağa
kaçak, salınım ve dengesiz yüklenmelere karşı korunmalıdırlar. Bildirim sistemleri arızaları sesli
veya ışıklı sistemlerle bildirirler. Bazıları da bildirim yapmadan ayarlandıkları büyüklüklere
göre devreleri açarlar. Şebekelerde oluşan arızaların etkili ve ekonomik bir şekilde
önlenebilmesi için röleler ve bildirim sistemleri birlikte kullanılır. Doğru akımda ve alternatif
akımda çalışan röleler vardır. Çalışma şekillerine göre röleler;
Ø Sekonder aşırı akım rölesi
Ø Diferansiyel aşırı akım rölesi
Ø Toprak kaçağı koruma rölesi
Ø Sargı kaçağı koruma rölesi
Ø Sargı kısadevre koruma rölesi
Ø Ters akım rölesi (vatmetrik röle)
Ø Yatak ısınma rölesi
Ø Bucholz (Bukoz) rölesi
Ø Temperatur (ısı kontrol) rölesi
Ø Rotor toprak arıza koruması olarak sınıflandırılır.
Konu ile ilgili, Parafudurlar ve Sigortalar Modülünde ayrıntılı bilgi verilmektedir.