Havai Hat İletkenleri
Tanım
Yüksek gerilim hava hatlarında kullanılan iletkenlerin hem enerji taşıması hem de
mekanik yönden uygun olarak seçilmesi gerekir. İletkenlerin gerekli esnekliği sağlamak, askı
ve gergi noktalarında oluşan titreşimler sebebiyle kopmasını önlemek amacıyla spiral şekilde
örgülü olarak yapılır.
Spiral şeklinde örgülü yapılmış iletkenlerde her bir damarın yüzeyinde meydana gelen
kir ve oksit tabakaları sebebiyle akım, damardan damara değil de spiral örgünün içinde akar.
Bu bakımdan örgülü iletkenlerin direnç ve endüktansları, dolayısıyla endüktif reaktansları
aynı kesit ve cinsteki örgülü olmayan iletkenlere göre daha büyüktür. Endüktans artışını
azaltmak için, katlardaki damarlar birbirlerini izleyen katlarda ters yönde konsantrik olarak
yapılır.
Seçilecek iletkenin tipi tespit edilirken elektrik enerjisinin taşınmasında elektriksel
etkilerin olduğu gibi mekaniksel yapısı da dikkate alınmalıdır. Mekaniksel yapı izolatörlere
ve direklere etki edeceğinden, elektriksel değerlerle birlikte göz önünde bulundurulmalıdır.
İletken seçiminde en çok enerji kaybı, optimal maliyet, gerilim düşümü, ısınma durumu ve
korona kaybı dikkate alınmalıdır. Ayrıca iletim hatlarının geçtiği güzergâhlarda buz yükleri
de dikkate alınmak zorundadır. Ülkemizde 5 buz yükü bölgesi olduğu unutulmamalıdır.
Hava hatlarında kullanılan iletkenler, masif tel yani içi dolu som tel ile masif örgülü
bakır veya alüminyum tellerden yapılır. Masif telden yapılan iletkenler bir cins malzemeden
ve içi dolu bir tek tel halinde 10 mm2 kesite kadar imal edilir. Bazı özel durumlar için 16
mm2’lik olanları da yapılmaktadır.
Masif örgülü iletkenler ise aynı veya aynı cins metalden imal edilir. İnce tellerin spiral
şekilde örülmesiyle meydana getirilen çıplak iletkenlerdir. Örgülü iletkenler büyük kesitlerde
montaj kolaylığı, esnek oluşu, kangal haline getirilebilmeleri ve taşınma kolaylığı sebebiyle
tercih edilir.
Bugün için ülkemizde YG enerji naklinde, 3AWG; 1/0AWG; 3/0AWG; 266 MCM ve
477 MCM St-Al iletkenler kullanılmaktadır.
AWG: American Wire Gauge (Amerikan Tel Ölçülerinin)’nin baş harfleridir.
Kısaltma amacıyla 0000=4/0, 000=3/0, 00=2/0, 0=1/0 şeklinde gösterilir.
3 AWG=3 AWG Swallow (Kırlangıç)
0 AWG=1/0 AWG Raven (Kuzgun)
000 AWG=3/0 AWG Pigeon (Güvercin)
St-Al iletkenlerinin proje sembolleridir.
MCM: Daha büyük kesitteki St-Al iletkenler (266,8 MCM, 477 MCM) ise; ABD’de
iletken kesitlerini ifade etmekte kullanılan CM(Circular Mile) olarak belirtilmiştir. 1cm, çapı
0,001 inch olan daire yüzeyine eşittir.
Al kesiti: 266,8×0,5067=135,18mm²………135mm²
Al kesiti: 477×05067=241,69mm²…………242mm²